Ir. drs. Maurits Wolleswinkel is de directeur van Linac Solutions en Chief Product Officer bij Elekta. Hij is opgeleid tot werktuigbouwkundige aan de TU Delft en volgde managementopleidingen aan Nyenrode University en Stanford University Graduate School of Business. Sinds 2011 werkt hij bij Elekta, dat als industriële partner een groot aandeel had in de ontwikkeling van de MR Linac. In dit interview vertelt hij over de samenwerkingen die Elekta opzet en aangaat om te kunnen innoveren.
Nederland is wereldwijd uniek gepositioneerd als het gaat om radiotherapie. Er is hier een goede infrastructuur voor klinisch-technologische research. Er zijn mogelijkheden om samen te werken over de grenzen van vakgebieden heen, maar dat is niet het hele verhaal. In de jaren 80 hebben de verhoudingen zich gezet, toen radiotherapie een apart specialisme werd. Er werd een beroepsgroep opgericht, normen ontwikkeld, en er ontstond een kader waarbinnen ruimte was voor fysisch onderzoek. Op dat laatste punt onderscheidde Nederland zich, zodat het een gidsland werd voor de ontwikkeling van innovatieve technologie.
De geschiedenis van Elekta
Elekta vindt zijn oorsprong in de neurochirurgie. De oprichter is de Zweedse professor Lars Leksell. Hij was een vernieuwer in de stereotactische chirurgie. Als hoogleraar en hoofd neurochirurgie aan het Karolinska-instituut in Stockholm ontwikkelde hij het gamma-mes, een instrument dat met kobaltbronnen gammastraling produceert, die in precies gerichte bundeltjes ingezet worden in de neurochirurgie. Het gammames werd voor het eerst gebruikt in 1968, maar wordt ook nu nog gebruikt bij de behandeling van verschillende soorten hersentumoren. Leksell richtte in 1972 Elekta Instruments op, om zijn eigen vinding in productie te kunnen nemen. Leksells zoon Larry, econoom, werd partner. Het samengaan van technisch en economisch ondernemerschap zit dus vanaf de start in het DNA van Elekta. Eind jaren 90 heeft Elekta de radiotherapie-activiteiten van Philips overgenomen.
We innoveren samen met onze partners
Op het moment van de overname van de Philips-activiteiten op het gebied van radiotherapie was dat verliesgevend. Dus wat je dan moet doen: gaan praten met je klanten. Waar zijn ze mee bezig, wat hebben ze nodig? Zo hebben we met klanten beeldgestuurde radiotherapie ontwikkeld, uniek voor die tijd. Dat heeft Elekta groot gemaakt. Zo’n 10 jaar later kwam het idee vanuit het UMC Utrecht om een MRI te gebruiken. Dat was wederom een baanbrekende innovatie; ‘met MRI kun je veel meer zien dan op röntgenbeelden; je kunt realtime zien wat je doet tijdens bestraling. Die kant moeten we uit. En daar hadden ze gelijk in.
“Samenwerking tussen de industrie aan de ene kant en klinische, academische partners aan de andere kant is essentieel om innovaties naar de markt te krijgen, naar klinieken te krijgen en daarmee naar patiënten te krijgen. Dat is dus ook de basis van het gedeelde succes van de MR Linac.”
Wat Elekta op dat moment goed deed, was volgens de eigen bedrijfsvisie: varen op het kompas van de expertise van het veld. Er is groot geïnvesteerd, en het ontwikkeltraject heeft meer dan 10 jaar geduurd, maar de behandeling is er, hij werkt en hij heeft zijn weg gevonden naar de kliniek en naar patiënten. We gaan op het moment richting honderdste verkochte machine. De cirkel is rond: Elekta begon met het gamma knife als alternatief voor het chirurgisch mes in de neurochirurgie. En nu zijn we bij techniek die mettertijd kan uitgroeien tot een volledig alternatief voor chirurgische tumorbehandeling.
De stip op de horizon vasthouden
Het is een spannend proces van samenwerking geweest tussen Elekta en de klinici en klinisch fysici van het UMC Utrecht en samenwerkende ziekenhuizen. In de loop van dat traject zagen we ook Philips weer terug als samenwerkingspartner, bij de productie van een aparte magneet en de integratie van software.
Het is niet makkelijk om zo’n lang durend proces te managen en beslissingen te nemen met zo’n verre horizon. En het wordt ook steeds lastiger om innovatieve medical devices naar de markt te brengen: de eisen worden steeds strenger. Maar dit is wel de manier waarop het moet; de enige waarop het kán. Je partnerschappen moeten dus excellent zijn. Wat dat betreft is het geweldig dat UMC Utrecht een eigen certificering heeft om klinische apparatuur te kunnen testen en ontwikkelen.
Het vliegwieleffect van een succesvolle innovatie
De MR Linac wordt nu ingezet bij een beperkt aantal tumorsoorten; er zijn meer soorten kanker waarbij bestraling met de MR Linac beloftevol is, met name tumoren in gebieden met veel weke delen en veel beweging: in de buikholte, maar bijvoorbeeld ook in het hoofd-halsgebied. Dat gaat geen enorme productinnovaties vergen, om er andere soorten kanker mee te kunnen behandelen. Maar we zijn nog lang niet klaar; te denken is aan toevoeging van een diafragma dat de bundel aanknijpt, zodat die echt de tumor shape kan aannemen. Ook de software kan nog doorontwikkeld worden.
De succesvolle ontwikkeling van zo’n grote innovatie heeft een vliegwieleffect. Met je samenwerkingsverband heb je potentie getoond. Dat geeft vertrouwen; wij zijn een beursgenoteerde onderneming, dus daar is een groot belang mee gemoeid. De partners worden interessante werkplekken voor de beste specialisten. Je verwerft een basis voor méér.